Nacionalni parkovi Srbije

Nacionalni park Kopaonik


Kopaonik,najveća planina Centralne Srbije pruža se razgranatim grebenom u dužini
od 82 kilometra, pravcem od podbrđa iznad Kosovske Mitrovice, na sjeverozapad preko niza vrhova viših od 1600 metara, do najvišeg dijela masiva tzv. Ravnog Kopaonika sa vrhovima: Gobelja (1934 m), Karaman Vučak (1936 m), Suvo Rudište (1976 m) i Pančicev vrh (2017 m).Sjeverna granica masiva odvojena je od masiva planine Željin Jošaničkom rijekom i Kozničkom rijekom.



Sa zapadne strane duž cijelog grebena Kopaonika duboko je usječena dolina rijeke Ibar. Istočna strana omeđena je dolinom rijeke Rasine i Toplice. Obrisi reljefa Visokog Kopaonika stvoreni su kroz geološko vrijeme od prije 70 miliona godina kada su starije sedimentne stijene zahvaćene snažnim tektonskim pokretima i isprobijane vulkanskom aktivnošcu sa utiskivanjem i izlivanjem magmatskih stijenskih kompleksa. Zbog toga Kopaonik karakteriše raznovrsna geološka građa sa stijenama različitog nastanka i starosti (graniti, serpentiniti, škriljci, mermeri, andeziti,krečnjaci).



Kasniji procesi erozije i spiranja kroz protekle milenijume stvorili su današnje oblike reljefa Kopaonika. Klima Kopaonika obiljležena je sa blizu 200 sunčanih dana godišnje zbog čega sa pravom nosi naziv „planina sunca".Južni položaj masiva, zaravnjenost i otvorenost terena sprečava dugotrajno zadržavanje oblačnosti nad planinom. Hladni i teži vazduh kreće se okolnim dolinama i kotlinama tako da zimske temperature nisu mnogo niske. Kopaonik ima subalpsku klimu. Srednja godišnja temperatura Ravnog Kopaonika je 3,7°C.



Snjegovi padaju krajem novembra i traju do mjeseca maja, prosječno 159 dana
godišnje. Padavine su u prosjeku veće od 1000 mm godišnje. Rudna bogatstva
podarila su ime Kopaoniku, gdje se odvajkada kopala ruda. Vulkanska aktivnost i proboji vrelih mineralnih rastopa izazvali su promjene na okolnim starijim stijenama usled visokih temperatura i snažnih pritisaka. Tako je nastala "Kopaonička rudna oblast" sa velikim brojem rudnika od najstarijih vremena.



Pored već poznatih ruda metala gvožđa, olova i cinka, u njedrima Kopaonika ima i
rijetkih metala srebra i zlata i rijetkih minerala: volastonita, fluorita, azbesta i drugih.Termomineralni izvori - banje javljaju se u širem i neposrednom podgorju Kopaonika. Pored poznatih lječilišta Vrnjačke
Banje, Mataruške Banje, Sijarinske Banje u području Kopaonika nalaze se
izvori Jošaničke Banje (t° 78°C), Lukovska Banja (t° 36°-56°C) i
Kuršumlijska Banja (38° -57°C).Pored termalnih voda na Kopaoniku se nalaze hladne lako mineralizovane vode. To su prije svega blago radioaktivni izvori Krčmar vode i Marine vode na visinama od 1700 -1950 m.


Nacionalni park





Nacionalni park je osnovan i proglašen 1981. godine, na površini od 11.800 ha, sa
zaštitnom zonom od 19.985 ha. Pod posebnom zaštitom je 698 ha rezervata.Park obuhvata najviše djelove planine. Osnovu parka čini visoko-planinski, relativno zaravnjeni predio srednje nadmorske visine oko 1700 m. Najniža tačka je na oko 640 mnv. Najveća tačka je Pančićev vrh (2017 m).
Prema zakonima Republike Srbije o zaštiti prirode, na području Nacionalnog parka Kopaonik izdvojen je niz objekata prirode, prirodnih i stvorenih vrijednosti koji su svrstani prema različitim stepenima zaštite. Odluka o osnivanju preduzeća za zaštitu i razvoj NP Kopaonik, doneta je 1989 godine. Osnovni zadatak joj je – zaštita i unapređenje prirode i životne sredine Kopaonika.
Zaštita parka sprovodi se na osnovu Zakona o Zaštiti životne sredine i Zakona o nacionalnim parkovima, kao i odgovarajućih međunarodnih konvencija. Uređenje i korišćenje prostora usmjerava se na osnovu Prostornog plana područja posebne namjene i odgovarajućih urbanističkih uređajnih osnova. Nadzor nad sprovođenjem Zakona i Plana vrši Ministarstvo zaštite životne sredine, Ministarstvo građevine i Zavod za zaštitu prirode Srbije.
Nacionalni Park Kopaonik organizovan je sa sjedištem na Kopaoniku i ima ukupno 33 zaposlenih. Od toga 10 sa visokom stručnom spremom. Zaštita prirode i kulturno istorijskih vrijednosti obezbijeđena je prisutnošću i angažovanjem stručnjaka iz različitih oblasti.

izvor:prepustise

Nacionalni park Kopaonik









Nacionalni park „Kopaonik“ prostire se na najvišim i najočuvanijim delovima planine Kopaonik, koja se uzdiže u središnjem delu južne Srbije. Zaštićen je 1981. na površini od 11.809 ha, oko koje je zaštitna zona površine od 19.985 ha.

Iako počinje na visini od oko 800 m, najveća površina Parka obuhvata centralni i najšumovitiji deo kopaoničkog masiva, prostrani, relativno zaravnjeni predeo visok oko 1700 m, poznat kao Ravni Kopaonik. U planinskom reljefu dominira najviši, Pančićev vrh sa 2017 m nadmorske visine.

Kopaonik odlikuje visoki stepen biološkog i predeonog diverziteta. Na ovom masivu pronađeno je preko 1600 vrsta biljaka.Samo visokoplaninsku floru gradi 825 vrsta, od kojih je 91 vrsta endemičnog, a 82 vrste subendemičnog karaktera. Tu se ističu tri lokalnakopaonička endemita: kopaonička čuvarkuća, kopaonička ljubičica, i Pančićeva režuha. Na Evropskoj crvenoj listi četiri, na Crvenoj listi flore Srbije nalazi se 50 vrsta, a na spisku prirodnih retkosti Srbije 30 vrsta biljaka ovog masiva. U odnosu na endemsku visokoplaninsku floru Balkanskog poluostrva, 11,9% endema raste na Kopaoniku, što ga čini jednim od najznačajnijih centara endemizma u
Srbiji i na Balkanu.

Na Kopaoniku su prisutni svi vegetacijski pojasevi visokih planina centralnog dela Balkana, koji odražavaju vegetacijsko bogatstvo ovog područja. Kopaonik odlikuju
velike površine sa izuzetno vrednim i očuvanim ekosistemima. Ekološka raznovrsnost uslovila je i bogatstvo životinjskog sveta. Bogata fauna insekata (jedini poznati lokalitet na kome je nađena endemična i reliktna vrsta dnevnog leptira, veći broj vodozemaca i gmizavaca, prisutno 170 vrsta ptica od kojih je 90% gnezdarica, i 39 vrsta sisara, čine izuzetno prirodno bogatstvo ovog Nacionalnog parka.

izvor:.srbija.travel

Nacionalni park Fruška gora





Nacionalni park Fruška gora se nalazi u Vojvodini, u Srbiji, nedaleko od Novog Sada. Proglašen je 1960. godine. Najviši vrhovi su Crveni čot (539 m), Orlovac (512 m) i turistički centar Irišli venac (490 m).

Pruža se duž desne obale Dunava, duga 80, a široka 15 km. Stvaranje planine počelo u mezozoiku, prije 90 milijuna godina; znanstvenici je nazivaju „ogledalo geološke prošlosti“; 164 životinjske fosilne vrste, procjenjuje se, stare su oko 123 milijuna godina. Bogata šumama hrasta, graba, bukve, lipe i drugog drveća; zaštićeno preko 50 biljnih vrsta. Mnoštvo divljači. Više arheoloških nalazišta (neolit, bakarno, brončano i rimsko doba); stari fruškogorski manastiti (ukupno 17), nastali od kraja 15. do 18. stoljeća, poznatih po specifičnoj arhitekturi, bogatim riznicama, bibliotekama i freskama. Središte uprave Nacionalnog parka je u Sremskoj Kamenici.

Naziv nacionalnog parka potječe od naziva istoimene planine, a naziv Fruška gora u svom pridjevskom obliku nosi etnik "Frug" u značenju "Roman", te na taj način ime ove planine čuva uspomenu na etničku zajednicu davno nestalu iz ovih krajeva.


Zemljopis

Park čini usamljena otočna planina u Panonskoj nizini. Prema jugu i sjeveru Fruška gora je jako razuđena planinskim i riječnim tokovima, pri čemu se od glavnog uskog grebena pružaju pojedinačni, bočni grebeni, najčešće sa vrlo strmim padinama.

Pašnjaci i plodno zemljište, vinogradi i voćnjaci, ukrašavaju padine i niže dijelove Fruške gore, dok su površine koje se nalaze visinama iznad 300 metara nadmorske visine pokrivene gustim, listopadnim šumama.

izvor:prepustise

Nacionalni park Fruška gora










Najstariji domaći Nacionalni park „Fruška gora“ proglašen 1960. godine, čuven je po svojim pitomim padinama, stoletnim šumama i nadaleko poznatom vinogorju. Zbog
složenosti svog geološkog sastava, i građe od stena iz gotovo svih geoloških perioda, predstavlja svojevrsno ogledalo geološke prošlosti ovog područja.

Obuhvata najviše grebenske delove brdskog masiva Fruške gore, najdominantnijeg uzvišenja u Vojvodini, koje se kao zeleno ostrvo uzdiže na južnoj granici Panonske nizije, uz samu obalu Dunava. Prostire se na površini od 25.393 ha, sa zaštitnom zonom od 66.090 ha.

Frušku goru odlikuje bogat i raznovrstan živi svet. Nekada ostrvo u Panonskom basenu, Fruška gora je još od davnog pliocena ostala pogodno stanište za mnoge mediteranske i submediteranske vrste. Šume zauzimaju 90% površine Parka, a dominiraju šume lipe, hrasta i bukve. Najinteresantnije su šume kitnjaka i graba sa
kostrikom, i reliktne mešovite šume hrastova sa grabićem. Floru Fruške gore čini oko 1500 biljnih vrsta, među kojima preko 40 ima status prirodnih retkosti Srbije (npr. tercijarni relikti: lovorasti jeremičak, kadivka, zvončić; od relikata stepe: tatarsko zelje, velika sasa, gorocvet i babaluška). Od prisutnih preko 30 vrsta orhideja, 18
vrsta je od međunarodnog značaja.

U bogatoj fauni ističu se zaštićene vrste insekata, 14 vrsta vodozemaca i gmizavaca na Crvenoj listi ugroženih vrsta, i oko 211 vrsta ptica,među kojima je 130 vrsta gnezdarica. Fruška gora, jedno od najznačajnijih područja za gnežđenje retkih ptica u Panonskoj niziji i Srbiji, za sada je jedina tačka u Srbiji na kojoj se nalaze aktivna gnezda orla krstaša, najugroženije vrste sa Svetske crvene liste. Među brojnim vrstama sisara, izdvaja se zaštićena grupa slepih miševa, tekunica i slepo kuče, ali tu su i druge prirodne retkosti.

Pored izuzetnih prirodnih vrednosti, ovo područje karakterišu i brojni spomenici kulture, gde se izdvaja 16 pravoslavnih manastira sagrađenih u periodu od 15. do 18. veka.


izvor:srbija.travel

Nacionalni park Fruška Gora Fruska

Gora je usamljena ostrvska planina Panonskoj niziji. Prema jugu i severu Fruska gora je jako razudjena planinskim i recnim tokovima, pri cemu se od glavnog uskog grebena pruzaju pojedinacni, bocni grebeni, najcesce sa vrlo srtmim padinama.



Naziv nacionalnog parka potiče od naziva istoimene planine, a naziv Fruska gora
nosi u svom pridevskom obliku etnik Frug u znacenju "Roman", te na taj nacin ime ove planine cuva uspomenu na jednu etnicku zajednicu koja je davno nestala iz ovih krajeva.

Fruska gora je proglasena nacionalnim parkom 1960. godine, u cilju obezbedjnja trajne zastite i unapredjenja njenih prirodnih vrednosti i lepota.

Lokacija, specificna geoloska istorija, razliciti mikro-klimatskim uslovi, cine ovu planinu veoma interesantnom i vaznom za razlicite naucne oblasti.


Zahvaljujuci jedinstvenim i veoma brojnim fosilnim ostacima flore i faune, Fruska gora se naziva i "ogledalom geoloske proslosti".

Osnovna karakteristika ove oblasti je postojanje brojnih ugrozenih, retkih i zasticenih biljnih i zivotinjskih vrsta. Pasnjaci i plodno zemljiste, vinogradi i vocnjaci, ukrasavaju padine i nize delove Fruske gore, dok su povrsine koje se nalaze
visinama iznad 300 metara nadmorske visine pokrivene gustim, listopadnim sumama. Posebnu vrednost i biser Fruske gore predstavlja 17 pravoslavnih
manastira, poznatih po specificnoj arhitekturi, bogatim riznicama, bibliotekama i freskama. Fruska gora takodje krije i brojne arheoloske lokalitete
iz praistorijskog i istorijskog perioda.

Zahvaljujuci bogatstvu prirodnih resursa, predivnim pejzazima, izuzetnom sarmu i lepoti ove planine, Fruska gora je idealno mesto za odmor i rekreaciju koje ce vas pribliziti prirodi.

Nacionalni park Fruska gora je clan Federacije nacionalnih parkova Evrope

Do Nacionalnog parka Fruska gora moze se doci iz tri pravca:

- Iz pravca Novog Sada, put za Rumu vodi kroz Petrovaradin i Sremsku Kamenicu ka Iriskom vencu (udaljenom 16 km od Novog Sada), poznatom izletistu
odakle se lako moze stici do Zmajevca, Hopova, Krusedola, Popovice i drugih izletista.

- Put koji prolazi kroz Sremsku Kamenicu ide uzvodno pored Dunava ka Beocinu, prolazi kroz Cerevic (udaljen 18 km od Novog Sada) i nakon par kilometara stize na Testeru i Andrevlje - cuvena turisticka mesta na Fruskoj gori.

- Na putu Novi Sad - Beograd postoji odvajanje ka Sremskim Karlovcima, cuvenom istorijskom mestu, cesto zvanom i srpska Atina. Iz Karlovaca put vodi kroz zivopisne predele ukrasene vinogradima, vocnjacima i sumom, do Strazilova, jednog od najpopularnijih i najposecenijih izletista.

LOV

Loviste Nacionalnog parka Fruska gora obuhvata povrsinu od 22420 ha i sastoji se od zatvorenog (rezervat Vorovo) i otvorenog dela. Karakteristika lovista je slozena i vrstama brojna fauna, sto je u skladu sa opstim prirodnim, klimatskim i orografskim uslovima terena, kao i raznolika i floristicki bogata vegetacija. Pored toga, veci
deo lovista raspolaze pravilno rasporedjenim izvoristima vode, sto dodatno pospesuje uzgoj divljaci na ovom podrucju.

Loviste je brdskog tipa u kome se pored autohtonih vrsta (evropski jelen, divlja svinja, srna i zec) nalaze i alohtone vrste divljaci (muflon i jelen lopatar) koje se uzgajaju u rezervatu Vorovo.

Lov je organizovan u skladu sa Zakonom o lovstvu.


RIBOLOV

Na podrucju Nacionalnog parka Fruska gora nalaze se tri vestacke akumulacije. “Sot” kod naselja Sot (22 ha) koja je delom u okruzenju sume lovnog
rezervata Vorovo, “Bruja” kod naselja Erdevik (15 ha) cija voda delom potice od izdani termalne vode 200 m od akumulacije i “Moharac” (60 ha) takodje kod naselja Erdevik.

Nacionalni park u cilju ocuvanja kvaliteta voda ovih akumulacija, kao i ocuvanja i unapredjivanja postojeceg fonda ihtiofaune i flore u njima, organizuje sportsko-rekreativni ribolov, putem prodaje ribolovnih dozvola preko udruzenja sportskih ribolovaca, odnosno cuvarske sluzbe na akumulacijama.

Vode akumulacija bogate su saranskim i drugim vrstama riba (saran, deverika, crvenperka, karas, amur, som, stuka, bodorka, linjak ...)

izvor:yuta.rs

Nacionalni park Fruška gora

Nacionalni park (1960.g.) (Zakon o nacionalnim parkovima, Službeni glasnik RS, 3/93)

I kategorija, Prirodno dobro od izuzetnog značaja
V kategorija, Zaštićeni kopneni ili morski predeo (Protected Landscape or Seascape)

Položaj: Južni obod Panonske nizije; teritorija grada Novog Sada i opština Sremski Karlovci, Beočin, Bačka Palanka, Šid, Sremska Mitrovica, Irig i Inđija
Površina: 25.393 ha

Osnovne vrednosti:

* Izolovana geomorfološka celina na južnom obodu Panonske nizije (najviši vrh Crveni čot 539 m).
* “Ogledalo” geološke prošlosti – reprezentuje istorijat formiranja masiva; brojna nalazišta bogate i specifične fosilne flore i faune
* Visoki stepen biodiverziteta sa visokovrednim šumskim, livadskim i stepskim ekosistemima
* Raznovrsnost flornih elemenata različitih biljnogeografskih područja sa velikim učešćem relikata i endema (preko 1.500 vrsta viših biljaka; oko 30 vrsta orhideja)
* Šumske fitocenoze zauzimaju 90% ukupne površine i odlikuju se visokim stepenom diverziteta.
* Prisutvo lipe na preko 30% površine pod šumama (jedinstven slučaj koncentrisanog prisustva ove vrste u Evropi)
* Preko 60 vrsta sisara, 23 vrsta vodozemaca i gmizavaca.
* Bogata ornitofauna sa oko 200 vrsta od kojih su brojne na nacionalnoj, evropskoj i svetskoj Crvenoj listi.

Kulturna baština od nacionalnog značaja - manastirski kompleks od 17 pravoslavnih manastira (srpska “Sveta gora”)
Međunarodni status: 1989. g. - IBA područje, a od 2000. godine na površini od 42 000 ha, što obuhvata širu uticajnu zonu
Članstvo u međunarodnim organizacijama: 1996. g. - Federacija parkova prirode i nacionalnih parkova Evrope, FNNPE (Federation of Nature and National Parks of Europe)

Aktuelno stanje:

* Kao posledica NATO bombradovanja velika oštećenja na lokalitetima u centralnom i istočnom delu (Iriški venac, Kraljeve stolice, Crveni čot, Dubočaš, Ravne, Paragovo). Ukupna šteta pruzrokovana bombardovanjem područja procenjena je na 3.225.446.000 dinara. U strukturi ukupnih šteta preovlađuju štete na biodiverzitetu koje iznose 3.183.323.000 dinara (98.7 %). Ostale štete (šumsko zemljište, šume, građevinski objekti, materijalni troškovi i izgubljeni dohodak) iznose 42.123.000 dinara (1.3%). Od toga, štete nastale na šumama i šumskom zemljištu, procenjuju se na oko 9.825.000 dinara. Više od 12 ha područja apsolutno degradirano i zahteva hitnu rekonstrukciju; najviše su uništena područja II stepena zaštite (11.21 ha), zatim III (0.83 ha) i I stepena zaštite (0.25 ha). Površina potpuno uništenog šumskog staništa iznosi 5.28 ha; na mestima gde je došlo do delimičnog ili potpunog otvaranja šumskog, vegetacijskog sklopa ili razaranja zemljišta izuzetno su otežani uslovi za sukcesiju i obnovu šumske vegetacije koja je prethodila (štete u šumskom fondu iznose 4733 m3 drvne mase). Direktne štete sa gotovo potpunim nestankom populacija, pretrpelo je 8 zaštićenih biljnih vrsta, koje se nalaze na nacionalnoj Crvenoj listi flore; velike štete su pretrpele šumske orhideje, čije su populacije bile izuzetno male, pojedine samo sa nekoliko primeraka. Ukupna ratna šteta na fauni ptica obuhvata 42 vrste, od kojih je 18 zaštićenih, prirodnih retkosti u Srbiji, a procenjeno je da je 2852 jedinki usmrćeno ili nerođeno.

*
U nacionalnim parkovima je zakonom zabranjena eksploatacija mineralnih sirovina, osim za privremena pozajmišta u zoni režima III stepena, ako je to određeno prostornim planom područja. Na području NP Fruška gora, odnosno u zaštitnoj zoni, eksploatišu se kamen (trahit), krečnjak i laporac na četiri aktivna površinska kopa (Beočin, Rakovac, Srednje brdo, Mutalj). Prisutni su veliki napušteni kopovi Beli kamen i Srebro i preko 10 manjih napuštenih kamenoloma. U toku je rekultivacija kamenoloma Beli kamen kod Bešenova. Takodje je u toku realizacija Programa rekultivacije, koji se kontinuirano sprovodi od 1996. godine i obuhvata rekultivaciju 11 manjih, napuštenih kamenoloma. Najnovije akcije na obustavljanju eksploatacije kamena odnose se na kamenolom Srebro u kome je prestankom rada od 1996-1999. godine nastalo veštačko jezero. Delatnosti na eksploataciji kamena drastično su narušile osnovne elemente životne sredine (geološka podloga, reljef, mikroklima, vegetacija, biljni i životinjski svet, režim površinskih i podzemnih voda i dr). U toku je izrada projekta sanacije i rekultivacije kamenoloma Srebro, kojim se predviđaju mere na ekološkoj revitalizaciji kompleksa kamenoloma sa konceptom uređenja narušenog prostora kao turističko-rekreativnog i edukativnog centra.

Zaštita: Trostepeni režim zaštite

* 35 zaštićenih delova prirode pod posebnom zaštitom
* 16 delova prirode predviđeno za zaštitu
* Prostor oko 17 fruškogorskih manastira zaštićena okolina, koja se štiti i na osnovu Zakona o zaštiti kulturnih dobara
* U toku je izrada Prostornog plana područja posebne namene NP Fruška gora i turističke regije Fruške gore

Predlaže se proširenje granica na okolna stepska i šumo-stepska područja fruškogorskog lesnog platoa kao staništa retkih biljnih i životinjskih vrsta, u cilju zaštite ukupnog biodiverziteta Fruške gore, kao i zaštite kulturno-istorijskog nasleđa sa manastirima, banjskog kompleksa Vrdnika, pejsažnih karakteristika i dr.

Korišćenje:

* Edukativni programi:
1. “Eko”-kampovi ”Opstanak - kako preživeti u prirodi” i ”Ekološka istraživanja Fruške gore”
2. Škole u prirodi (Testera i Letenka)
* Proizvodni programi:
1. Program proizvodnje visokokvalitetne hrane i lekovitog bilja
2. Program revitalizacije sela (razvoj voćarstva, vinogradarstva i stočarstva, sakupljanje sporednih šumskih proizvoda, očuvanje i unapređivanje ihtiofaune ribolovnih voda Nacionalnog parka)
* Atraktivna destinacija za razvoj eko-turizma

izvor:eko.vojvodina

Fruška gora okupirana slobodom freebikera

Tekst i fotografije: Igor Bardić


Fruška gora okupirana slobodom freebikera? Kako neka planina može da bude okupirana slobodom? Šta su to freebikeri? Hajde da pokušam da objasnim… Slobodna vožnja biciklom nije ništa novo, to može svako da uradi – jednostavno sedne na bicikl i vozi ga, uvidi da za dana može više toga da obiđe i vidi nego da ide peške; to mu se svidi, i počne da istražuje. U sve mora da se uključi priroda, jer freebikeri čeznu za njom, uživaju u njoj, istražuju je, i uvek joj se vraćaju. Tu nema
nikakvih takmičarskih ambicija, trkanja, prolaznih vremena… ali je potrebna kondicija. Kondicija da možete da osvojite neki vrh, da se popnete na neku visoravan, da vidite dalje, da dotaknete horizont koji vas vuče napred. Znači, akcenat je na onome free – slobodi u svakom smislu, pa čak i od bicikla. Bicikl je tu kao omiljeno prevozno sredstvo, sredstvo da dosegnemo slobodu koju možemo da udahnemo punim plućima.

Iz perspektive bicikliste, freebiker će biti isuviše sklon da sjaše sa bicikla i nekamo odluta pešice, previše će zverati unaokolo i zastajkivati svaki čas, zanimaće ga i razne stene, rečice, pećine, trešnja u cvatu ili džanarike pored puta u avgustu… Sve će mu to biti iz nekog „čudnog“ razloga mnogo važnije nego da ispuni dnevnu normu i postigne brzinski prosek bolji od jučerašnjeg, disciplinovano zagledan u
stazu pred sobom i prepreke koje ona donosi.

Opijen sjajnim tekstovima i očaran predelima u Srbiji za koje nisam ni čuo, pridružio sam se Freebikerima pre par godina i počeo zajedno sa njima da istražujem. Obišli smo dosta toga zajedno, družili se i red je bio da i ja njih pozovem na svoj teren, a to je Fruška gora. Pripremio sam im dva dana druženja, iscrtao trek, stavio najavu na sajt i čekao. Počeli su da se javljaju prijatelji, rezervišu smeštaj u mojoj vikendici; neki su želeli da spavaju u svom šatoru u dvorištu ispod trešnje… ali su svi želeli da za vikend pobegnu iz grada i provedu ga u dobrom druženju i prirodi. Okupljanje je počelo u petak – trebalo je stići iz Kraljeva, Požarevca, Beograda, neki su prvi put došli u Novi Sad, tako da smo obišli Petrovaradinski tvrđavu, centar grada, kao i Sremske Karlovce.



Pred polazak prvog dana


Za prvi dan (subota) bilo je planirano 55 km i 1300 m uspona na interesantnoj trasi, i obilazak čak 5 fruškogorskih manastira. No, krenimo redom.

Polazak sa vikendice bio je oko 9 sati, i ubrzo smo se priključili na grebenski put koji preseca celu Frušku goru u dužini od oko 50 km. Fruška gora nije visoka planina (ustvari i nije planina), njen najviši vrh je Crveni Čot (539 mnv), ali je vrlo zahtevna za vožnju. Sa grebenskog puta vodi bezbroj spustova ka severnom ili južnom delu, ali se zato treba vratiti na grebenski put i ponovo uživati u spustu. Mi smo prvi spust imali ka Brankovom grobu (Branko Radičević je bio najznačajniji pesnik srpskog romantizma i pohađao je Karlovačku gimnaziju, gde je i zavoleo Stražilovo) i preko sjajnih serpentina, do izletišta Stražilovo. Tu nas je čekao uspon do planinarskog doma Stražilovo i prva pauza, gde su nam se priključili i Novosađani. Dalje smo krenuli preko poljana i vidikovca Ksena sa koga se vidi pola Vojvodine, uzbrdo, do TV tornja, koji je najmarkantnija tačka na Fruškoj gori. Neko će kasnije prokomentarisati da smo se stalno vrteli oko TV tornja – TV toranj vam je uvek na vidiku i imate utisak da stalno idete ka njemu.



Grebenski put Fruške gore



Serpentine i spust ka Stražilovu

Sledeća tačka na našem putu je bio spomenik na Iriškom vencu, kao i Informativni centar Nacionalnog parka „Fruška gora“, koji je, kao prvi u Srbiji proglašen za nacionalni park još 1960. godine.

Ovde je došlo do malog razmimoilaženja, ali to su već „uobičajene“ stvari za freebikere – svako ide svojim tempom, uživa u prirodi, fotografiše; neko ide jačim tempom, pa se grupa podeli na više delova. Obično se skupljamo i prebrojavamo, i uvek vodimo računa o svim članovima; na skretanjima obeležavamo granama put, ali sada već dosta ljudi poseduje GPS, što mnogo olakšava kretanje kroz prirodu, smanjuje mogućnost za lutanje, a povećava samopouzdanje pri istraživanju novih
terena. Takođe vam daje mogućnost da sami krenete putevima kojima su
neki prošli pre vas.



Izazov kraj puta




Slatka pauza

Čekao nas je jedan od lepših spustova ka manastiru Novo Hopovo, gde smo napravili pauzu za ručak, a zasladili se trešnjama koje su bile uz put. U blizini je i mali, ali veoma simpatičan manastir Staro Hopovo, koji ima svoj zaštitini znak – izvor sa hladnom vodom, a tu je i umiljati magarac.



Pred manastirom Staro Hopovo



Manastir Grgeteg

Posle spusta, obično dođe uspon, a to je baš sada sledilo – vraćanje na greben i prolazak pored TV tornja. Odvojili smo se ponovo južnom stranom i spustom, koji je u svom donjem delu prilično ekstreman, krenuli ka manastiru Grgeteg. Preporučujem da ga posetite, ali morate biti prikladno obučeni, pa je savet da ponesete dugačak donji deo odeće.Tu možete i zaviriti u dno panonskog mora, videti koju školjku u geološkom profilu lokaliteta Grgeteg od pre 11 miliona godina.



Vijugavi put ka manastiru Krušedol


Krećemo dalje vijugavim putem ka manastiru Krušedol, koji je prošle godine proslavio 500 godina od osnivanja, i tada je detaljno obnovljen. Nemamo mnogo vremena, pa nastavljamo dalje ka manastiru Velika Remeta, čiji je toranj od 38, 6 m najviši u Sremu, a nalazi se u najmanjem selu u Vojvodini koje, po popisu iz 2002. godine, broji 42 stanovnika. U njemu ima više vikendica i vikendaša – selo puno kontradiktornosti!

Bio je to prvi dan, pun prelepih vidika, manastira, dobrog druženja, a na vikendici smo spremali zasluženi roštilj…



Spust od Crvenog Čota



Prepreke nisu problem za freebikere

Za drugi dan (nedelja) čekao nas je sasvim drukčiji plan – lagana vožnja od oko 35 km i 900 m uspona. Spakovali smo se u kola, i otišli na zapadni deo Fruške gore do odmarališta Osovlje, gde su nas čekali i neki Novosađani… Krenuli smo žestok uspon do najvišeg vrha Crvenog Čota, od kojeg je vodio sjajan šumski spust, tehnički zahtevan zbog brojnih grana, ali i jednog neplaniranog rova koji se stvorio niotkud. Samo zahvaljujući dobroj reakciji sprečen je pad u rov, a događaj se dugo prepričavao… Ta prepreka nije bila problem za freebikere – navikli su oni na vožnje koje su tek naslućivali – malo nošenja bicikla, malo prolaska kroz koprive i duboku travu, ali to je sve sastavni deo prirode. Pojavili smo se u dečijem odmaralištu Testera, koje nas iz Novog Sada podseća na školu u prirodi, gde smo sa radošću dolazili… Kraći uspon do Andrevlja i nedavno renoviranog CEPTOR-a (Centar za
privredno-tehnološki razvoj Vojvodine) – objekta za odmor, održavanje seminara i kongresa, kao i uživanja u prirodi, završili smo pauzom za osveženje.



Odmor na Andrevlju

Okrepljeni, krenuli smo dalje dobrim putem do starog kamenoloma, koji je zatvoren i rekultivisan pre neku godinu (nasuta je zemlja i vraćen je u prvobitno stanje) a koje sada koristi Nacionalni park kao zimsko hranilište za orlove i druge ptice. Napravljena je čeka, kao i video nadzor, tako da možete, naoružani strpljenjem i dvogledom, uživati gledajući u nebo u potrazi za letećim prijateljima.



Panorama u starom kamenolomu

Izlazimo na grebenski put i krećemo dalje zapadno do područja prvog stepena zaštite Papratskog dola, i odvajamo se za vilu Ravne – objekat napravljen još davno za Tita, koji je tu, kako kažu, jedanput proveo sat vremena… Da li mu se nije svidelo, ili je imao previše mesta koja je morao posetiti, sada nije toliko bitno, ali šuma u kojoj se nalazi je prelepa. Visoke bukve, kitnjak i grab postali su skrovište za evropske jelene u projektu Nacionalnog parka „Fruška gora“, reintrodukcije jelenana ove prostore. Ukoliko budete dovoljno tihi i ako vas sreća posluži, možda i vidite prekrasne jelene i košute.



Grupna u crvenom kamenu

Da li treba, posle toliko interesantnih stvari, da prenosim utiske učesnika? Svako je izlet doživeo na svoj način, uživao na svoj način, i poželeo da se ponovo vrati. A vama ostaje samo jedno – da i vi krenete našim ili svojim putem, i vaše utiske podelite sa nama – jer lepota je cela jedino ako se podeli sa nekim!

izvor:freebiking.org

Fruška gora




Usamljena planina u Panonskom basenu sa najvišim vrhom Crveni Čot (538 m). Godine1960. je proglašena za prvi Nacionalni park u Srbiji. Poznata je po manastirima (ima nadimak "Srpska Sveta gora"), dobrim vinima, ali i po bogatom i raznovrsnom životinjskom svetu. Još je latinski naziv Alma mons ukazivao na njena plodna brda i doline.

Na njoj se svakog maja održava tradicionalni Fruškogorski maraton, koji okuplja desetine hiljada zaljubljenika u prirodu.

Popularno je izletište, obzirom na položaj i blizinu velikih gradova. Omiljena izletišta su: Iriški venac, Stražilovo, Zmajevac, Letenka, Andrevlje, Popovica, a zatim i banje - Vrdnik i Stari Slankamen. Na južnim obodima planine je veliki broj veštačkih jezera.



Fruškogorske manastire je po predanju osnovao Sveti Sava. Pre ih je bilo više, ali danas ih ima 16. To su: Beočin, Bešenovo, Velika Remeta, Vrdnik (Ravanica), Grgeteg, Đipša, Jazak, Krušedol, Kuveždin, Mala Remeta, Novo i Staro Hopovo, Privina Glava, Petkovica, Rakovac i Šišatovac.

Pored manastira, od kulturnih spomenika treba spomenuti i ostatke rimskog Acumincuma u Starom Slankamenu, Vrdničku i Ledinačku kulu, dvorove u Čortanovcima i Beočinu, spomenik na Iriškom vencu itd.

izvor:insiderserbia

SPECIJALNI REZERVATI PRIRODE

Rezervati prirode su područja sa specifičnim prirodnim odlikama koji predstavljaju očuvane, jedinstvene, retke, endemoreliktne i posebne celine, zaštićene zakonom. Rezervat prirode može biti strogi ili specijalni. Strogi rezervati su namenjeni iskuljivo očuvanju prirodnog fonda i naučno-istraživačkom radu i posmatranju. Specijalni rezervati imaju neizmenjeni i dobro očuvan ekosistem u kojem je čovekov uticaj sveden na minimum, a na osnovu namene mogu se izdvojiti hidrološki, ornitološki, geološki, ihtiološki, paleontolpoški i dr.

* Brzansko Moravište
* Goč
* Deliblatska peščara
* Jelašnička klisura
* Jerma
* Karađorđevo
* Klisura reke Trešnjice
* Kraljevac
* Ludaško jezero
* Obedska bara
* Okanj bara
* Pašnjaci velike droplje
* Selevenjske pustare
* Slano Kopovo
* Stari Begej-Carska Bara
* Suva planina
* Titelski breg

GORNJE PODUNAVLJE

Specijalni rezervat prirode "Gornje Podunavlje" zastićeno je prirodno dobro I kategorije, koje se prostire uz levu obalu reke Dunav, od 1367. do 1433. km njegovog toka. Deo je velikog ritskog kompleksa koji se proteže i kroz susedne Mađarsku i Hrvatsku i posmatrano u celini, predstavlja jedno od poslednjih velikih poplavnih područja na tlu evropskog kontinenta. Čine ga dva velika rita, Monoštorski i Apatinski, koja zajedno tvore 19648 ha šuma, livada, bara i močvara, uključujući samu reku Dunav i njene brojne meandre.



Obimni meliorativni radovi preduzeti na isušivanju zemljišta u poslednja dva veka prouzrokovali su da se današnje područje pod uticajem plavnih voda druge najveće evropske reke svede na uski pojas uz Dunav, tako da današnje granice rezervata predstavljaju samo ostatak nekada mnogo rasprostranjenijih ritskih ekosistema na tlu Panonske nizije. Izgradnjom odbrambenog nasipa 60 - tih godina prošlog veka još jednom je drastično izmenjen vodni režim u tom području što je dalje ugrozilo opstanak podunavskih ritova. Tada su ti predeli, valjda poslednji put, izbegli sudbinu da budu potpuno iskrčeni i pretvoreni u obradivo zemljište. Pa ipak, zahvaljujući svojoj autentičnosti, celovitosti, kao i zadržanoj izvornosti to prirodno dobro danas uživa visok stepen zaštite.



Gornje Podunavlje nalazi se pod jakim uticajem Dunava i njegovog vodnog režima i upravo to je uzrok izuzetnog biodiverziteta ovog područja. Ako ste ga ikad posetili, morali ste uočiti život koji buja oko vas. Mnoge retke i ugrožene vrste našle su tu utočište, a verovatno zato što su i ljudske aktivnosti oduvek bile ograničene, i zadržale se do danas.



Tu beležimo izuzetno bogatstvo ornitofaune u kojoj se ističu retke vrste kao što su orao belorepan (Haliaeetus albicilla) i crna roda (Ciconia nigra). Gornje Podunavlje naseljava najveća populacija evropskog jelena (Cervus elaphus) u našoj zemlji, jedna od poslednjih takvih u autentičnom ritskom ambijentu. Takođe, na području rezervata očuvana su neka od najboljih mrestilišta na 2857 km dugom toku reke Dunav: Stari dunavac, Petreš, Srebrenica i Staklara. Guste, gotovo neprohodne ritske šume autohtonih topola i vrba danas su gotovo reliktnog karaktera. Kukurjak (Eranthis hyemalis), rebratica (Hottonia palustris) i borak (Hippuris vulgaris) neke su od najugroženijih vrsta koje svoje utočište nalaze na ovim prostorima.



Činjenica da Gornje Podunavlje naseljava veliki broj retkih vrsta s jedne strane hrani našu sujetu ali nas zapravo opominje i skreće pažnju na to da je sudbina njihovog opstanka u našim rukama.




Dunav, samim tim što predstavlja izvor života za mnoge biljne i životinjske forme, pružao je i pruža mogućnosti čoveku za bavljenjem raznim delatnostima, od kojih je, naročito u prošlosti, zavisio njegov opstanak. Posmatrajući geografske karte, uočavamo da se Dunav tokom vekova stalno meškoljio, verovatno pokušavajući pronaći neki svoj mir, idealan tok. U tom plesu po panonskoj ravnici čovek je uvek bio njegov verni pratilac. Upravo zbog toga se vremenom i formirala posebna ikonografija i kultura življenja u Podunavlju. Neka naselja, poput legendarnog Bodroga, našla su se na putu moćnoj reci i zauvek nestala u njenim virovima. Druga, pak, i danas neguju izvorni folklor i kolorit Podunavlja, kao što su Bački Breg, Bezdan, Bački Monoštor ili Sonta.



Savremeno shvatanje zaštite prirode, koje bazira na principima održivosti, pretpostavlja aktivnu ulogu ljudi, naročito lokalnog stanovništva, koje predstavlja okosnicu zaštite i razvoja prirodnih dobara. Jer, reč je o živom i aktivnom procesu koji podrazumeva svojevrsno "otključavanje" prirode smanjujući pritisak koji nameće eksploatacija a okrećući se ka uzgoju, zaštiti, turizmu, edukaciji i tome sličnim formama.





I da se ne zaboravi napomenuti, hrana i gostroprimstvo ovoga kraja je vrhunsko, dodjite pogledajte, probajte i uverite se sami

Bagremara




Specijalni rezervat prirode “Bagremara“ stavljen je pod zaštitu Uredbom Vlade Republike Srbije (Službeni glasnik Republike Srbije, br.12/07) kao zaštićeno prirodno dobro I kategorije zaštite od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju. SRP “Bagremara“ se nalazi na području opštine Bačka Palanka. Ukupna površina iznosi 117,58 ha, a zaštitna zona koja je sastavni deo zaštićenog prirodnog dobra obuhvata površinu od 271,16 ha.

SRP “Bagremara“ je jedino stanište biljne vrste Kukurjak (Eranthis hiemalis ( L.) Salisb) na teritoriji naše zemlje. Ova višegodišnja ranoprolećna geofita iz porodice ljutića (Ranunculaceae) je prirodna retkost i spada u kategoriju krajnje ugroženih vrsta biljaka u Republici Srbiji.



Na području SRP “Bagremara“ utvrđen je dvostepeni režim zaštite. Pod režimom I stepena, koji obuhvata površinu od 34,8 ha, zabranjeno je korišćenje prirodnih resursa i sprovođenje aktivnosti, osim naučno-istraživačkih radova i kontrolisane edukacije. U režimu II stepena zaštite, površine 82,78 ha, postoje ograničenja u korišćenju prirodnih resursa koja su definisana Uredbom o zaštiti. Na čitavom području Rezervata obezbeđuje se: očuvanje šumskog ekosistema radi opstanka kukurjaka, mere u cilju održavanja stabilnosti i zdravstvenog stanja sastojine, revitalizacija prirodnih autohtonih šumskih sastojina, očuvanje i unapređenje stanja populacija ugroženih vrsta flore i faune, uspostavljanje monitoringa, povezivanje mikrolokacija kukurjaka u jedinstvenu mrežu, suzbijanje agresivnih vrsta drvenastih biljaka i dr.



SRP “Bagremara” nudi mnoštvo različitih naučno-rekreativnih sadržaja:

Edukativna staza u dužini od 2000m, postavljeni su putokazi za pravac kretanja i duž staze 11 klupa, 2 stola, 6 korpi za smeće, 6 info tabli sa fotografijama i tekstom o zaštićenom dobru.



Eko nadstrešnice za prijem manjeg broja posetilaca u funkciji prezentacije prirodnih vrednosti zaštićenog prirodnog dobra. Nalazi se na području zaštitne zone SRP"Bagremara", u šumi četinara, naspram restorana i teniskih terena Sintelona. Pogodna je za prijem 20-tak osoba. Od nje bi se dalje kretalo u obilazak Rezervata, pročišćenom edukativnom stazom uz koju su postavljene info table, klupe, stolovi i kante za smeće, sve uz prisustvo vodiča (čuvara) ZPD. Vreme poseta mora biti bi bilo usklađeno sa Uslovima Zavoda za zaštitu prirode (period godine, broj posetilaca, način ponašanja i sl.) a sve u cilju očuvanja populacije Kukurjaka.

UVAC



Specijalni rezervat prirode ''Uvac'' je zaštićeno prirodno dobro od izuzetnog značaja, tj. prirodno dobro I kategorije. Nalazi se u jugozapadnoj Srbiji u okviru Starovlaško – raške visije, uklješten između masiva planina Zlatar na jugozapadu i Javor na severoistoku. Specijalni rezervat prirode ''Uvac'' se prostire na teritoriji Opštine Nova Varoš, površine 5525 ha i teritoriji Opštine Sjenica, površine 2018 ha, što ukupno iznosi 7543 ha. Minimalna nadmorska visina rezervata je 760 m, a maksimalna 1322 m.



Centralnu morfološku celinu rezervata predstavlja kanjonska dolina reke Uvac sa dolinama njenih pritoka. Posebna vrednost kanjonskih delova doline su uklješteni meandri. Rtovi meandara imaju relativnu visinu i do 100 m.



Okolina je sa skaršćenim površinama u kojima su brojni kraški oblici: kraške površi, uvale vrtače, okapine, pećine i jame. Pećine su brojne i po veličini variraju od potkapina do najvećeg do sada poznatog pećinskog sistema u Srbiji, kao što je Ušački pećinski sistem (6185 m). Pećine odlikuje bogatstvo pećinskog nakita taloženog iz prokapnih voda u vidu stalaktita, stalagmita, stubova, draperija, staklastih iglica itd.



Specijalni rezervat prirode ''Uvac'' izdvaja prisustvo 104 vrste ptica. U najznačajnije spada beloglavi sup – jedna od dve preostale vrste lešinara koje se danas gnezde na području Srbije.

Najveću atrakciju rezervata predstavljaju beloglavi supovi. Beloglavi sup je vrsta orla lešinara, impozantne veličine, raspona krila i do 3 metra što ga čini moćnim letačem čiji let su istraživali i naučnici - aeronautičari i primenjivali pri konstrukciji letelica. Njegova uloga u lancu ishrane u ekosistemu je jedinstvena i nezamenljiva - isključiva hrana su mu uginule životinje, čime sprečava širenje zaraza i na taj način čini ''prirodnu reciklažu''.

Specijalni rezervat prirode ''Uvac'' je jedino gnezdilište velikog ronca na području Srbije, kao i područje gde je zabeležena najveća populacija ove retke vrste ptice na Balkanu.

Potočna pastrmka

Potočna pastrmka
Pored velikog bogatstva ornitofaune, značajno je je i prisustvo retkih i ugroženih vrsta sisara i druge faune.



Prirodno čiste vode vodotoka i akumulacija, staništa su 11 vrsta riba, a njihovi pojedini delovi su i prirodna plodišta mladice, potočne pastrmke, jezerske pastrmke, klena, skobalja, potočne mrene...

Od 219 registrovanih taksona flore, 3 vrste su od međunarodnog značaja, 3 na Crvenoj listi flore, 25 taksona je pod kontrolom sakupljanja, korišćenja i prometa, a preko 50 vrsta ima lekovita svojstva.



Raznolikost netaknutih staništa, prisustvo endemičnih, reliktnih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, od posebnog su značaja za očuvanje biodiverziteta i geodiverziteta, a samim tim razvoj i promociju turistučkih potencijala rezervata.

KOVILJSKO - PETROVARADNISNKI RIT

Koviljsko-petrovaradinski rit je specijalni rezervat prirode na teritoriji Vojvodine u okviru opština Novi Sad, Petrovaradin, Sremski Karlovci, Inđija i Titel. Rezervat je ritski kompleks duž Dunava i prostire se na 4.840 hektara. Pod zaštitom je države od 1998. godine kao prirodno dobro od izuzetnog značaja i svrstan je u prvu kategoriju zaštite.



Koviljsko-Petrovaradinski rit predstavlja kompleks barsko-močvarnih i šumskih ekosistema na plavnom području srednjeg toka Dunava. Nalazi se i jugoistočnoj Bačkoj i delimično u Sremu na aluvijalnoj ravni i delimičnoj lesnoj terasi leve (1.231-1.250 km toka) i desne (1.245-1.251 km) obale Dunava, pored naselja Kovilj i Petrovaradin. Levom obalom se proteže od Novoga Sada do naselja Gardinovci, a desnom od Petrovaradina do Sremskih Karlovaca.
Karakteristike koje ovaj rit čine značajnim su očuvanost i raznovrsnost hidrografskih oblika ritova (ade, rukavci, meandri, mrtvaje), biljnih zajednica ritova (ritske šume ispresecane barama, močvarama, livadama i tršćacima) i posebno raznovrsnost i bogatstvo faune, naročito ptica močvarica.
Plavna područja oko Dunava su u prošlosti bila mnogo rasprostranjenija. U poslednjih 100 godina oko 80% ovakvih područja je nestalo, uglavnom usled pravljenja odbrane od poplava i isušivanja u poljoprivredne svrhe.Ipak, i dalje postoji oko 70 mesta na toku Dunava kroz Srbiju,koja predstavljaju važna staništa za brojne biljne i životinjske zajednice, od kojih su najvažniji Koviljsko-Petrovaradinski rit i SRP Gornje Podunavlje oko Apatina, najprostraniji ostaci nekadašnjih velikih i neprohodnih ritova.



Rezervat je posebno značajan zbog velikog broja ptica koje se mogu
pronaći u njemu: 172 vrste ptica (više od 60% migratornih vrsta) od čega
103 vrste sa statusom prirodne retkosti.Poseban međunarodni značaj ovom prostoru daju dve vrste ptica: crna roda (Ciconia nigra) sa procenjenih 8-10 gnezdećih parova i orao belorepan (Haliaeetus albicilla) sa dva para. Ostale registrovane retke i ugrožene vrste ptica su: crna lunja (Milvus migrans), orao osičar (Pernis apivorus), zelena žuna (Picus viridis), žuti voljić (Hippolais icterina), gak (Nycticorax nycticorax), crvenokljuni labud, velika bela čaplja (Casmerodius albus), mala bela čaplja (Egretta garzetta)...
Rit je prirodno mrestilište za štuku, kečigu i šarana, a u njemu se može naći ukupno 46 vrsta riba.
Prirodno plavne šume rezervata čine vrba (bela i bademasta), topola (bela i crna) i jasen.
Veliki deo rita čine plantaže topole, čak i režimu prvog stepena
zaštite. U ritu se nalaze i značajne ugrožene i retke vrsta biljaka: beli i žuti lokvanj, plava lincura, rebratica (Hottonia palustris L.), vodeni orašak (Trapa natans), četvorolisna detelina, močvarni kaćunak (Orchis laxiflora Lam).

Венерина падина

Специјални резерват природе Венерина падина налази се у југоисточној Србији, на левој обали Звоначке реке, односно на југоисточној падини Титеве главе, 1051 m. Припада територији Општине Бабушница, а налази се недалеко од хотела “Мир” у Звоначкој бањи.


Резерват обухвата амфитеатрално удубљење на бигреној тераси, односно стена насталих као продукт природних процеса таложења бигра из термалних извора Звоначке бање.

Овај резерват природе једино је станиште биљне врсте венерина влас на територији Србије, а која се сматра природном реткошћу. Венерина влас је вишегодишња зељаста биљка из групе папрати. Веома је декоративна, па се често узгаја, најчешће као собна биљка. У приморју се често среће у насељима где постоје стари бунари, зидови и око чесама, односно где има више влажности.


У природи се венерина влас најчешће среће на влажним стенама, поред извора и потока, обично са различитим врстама маховина. Ова врста папрати је широко распрострањена у тропским и субтропским областима, док на Балкану претежно настањује медитеранске и, ређе, субмедитеранске крајеве. На станишту код Звоначке бање заједница венерине власи заузима површину не већу од 20 м2. Значај овог налазишта је тај што је смештено далеко од медитеранског подручја.

Близина топлог извора и повољна влажност станишта су ублажили континенталност локалне климе и омогућили опстанак ове осетљиве папрати.

Venerina vlas je višegodišnja zeljasta biljka iz grupe paprati. Veoma je dekorativna pa se često uzgaja, najčešće kao sobna biljka. Ova vrsta paprati je široko rasprostranjena u tropskim i suptropskim oblastima, dok na Balkanu pretežno nastanjuje mediteranske krajeve. Značaj ovog nalazišta je u tome što je smešteno daleko od mediteranskog područja.

Nacionalni Park Šara - Planina Šara


Markantna i gorostasna Šar-planina /Scardus/ se prostire duž granice Srbije sa Makedonijom, na krajnjem jugu Srbije, te zbog više od 1500 vaskularnih biljnih vrsta, od kojih su 20 % endemske i reliktne biljke Balkana, jedno oa najznačajnijih zašticenih područja centralnog Balkana. Šar-planina je jedan od 5 Nacionalnih Parkova Srbije, oštro morfološki ograničena nisko spuštenom Prizrensko-Metohijskom, Kosovskom i Pološkom kotlinom. 39000 ha strmih severnih padina glavnog grebena Šare i njenih metohijskih ogranaka planina Ošljaka, Ostrovice i Kodža Balkana, proglašeno je za Nacionalni park Šara u privremenim granicama. Šar-planina se proteže izmedju južnog dela kosovskog basena, planina Crnoljeve i Crne Gore /Skopska Crna Gora i Karadag Kumanovo-Preševo/, Tetova /Gornji Polog i Donji Polog/ i metohijsko-prizrenskog basena, planine Korab /2764 metara/, Koritnika i regiona Ljume u severistočnoj Albaniji. Šar-planina čini početak posebnog masiva Dinarskih Alpa, poznatih kao Sarsko-Pindski planinski sistem. Planina Nerodimka se nalazi samo park kilometara severno od Sare, odvojena Sirinićnom dolinom-zupom. Planina Nerodimka predstavlja prirodni nastavak planinskih grebena Sar Planina i Jezerske Planine. Na planini Nerodimki izvire reka Nerodimka, cija bifurkacija predstavlja jedini primer ove jedinstvene prirodne pojave u Evropi, buduci da njeni recni tokovi oticu u dva mora - Crno more i Egejsko more. Nerodimlje je centar srednjovekovne zupe u kome se nalaze sela Gornje i Donje Nerodimlje sa brojnim spomenicima kulture od izuzetnog znacaja, kao i ostaci utvrdenog grada Petrica. U 14. veku cetiri srpske kraljevske rezidencije - Nerodimlja /ili Porodimlja/, Pauni, Svrcin i Stimlja su bile grupisane u podnozju Sar planine, uz obalu i na ostrvu jezera koje je nekada prekrivala juzni deo Kosova. Srpski kraljevski dvor Pauni se nalazio na obali jezera, nekoliko kilometara severno od Nerodimlja, oko 7 km zapadno od tvrdave Petric. Posle detaljnih istraživanja i valorizacije područja Šar-planine, stručnjaci predlažu proširenje granica Nacionalnog Parka Šara na oko 70000 ha, ovog jedinstvenog centralnobalkanskog masiva u Srbiji i Makedoniji.


Glavni greben planine Šare, dug 95 km, sadrži visoke površi i bočne grebene, raščlanjene brojnim divljim vodotocima i župama : Sirinićka, Sredačka, Opolje i Gora. Zupe Šar planine Gora, Opolje, Sredska i Sirinić su nazvane autohtonim slovenskim imenima i obiluju brojnim ostacima ljudskog zivota od neolita, antike do srednjeg veka, ali su nazalost, arheoloski nedovoljno istrazeni.
Šar-planina obuhvata preko 100 vrhova visine iznad 2000 metara, od čega 30 vrhova prelazi 2500 metara. Najviši vrh Peskovi, visok 2651 metara je odličan primer kraškog planinskog reljefa. Nacionalni Park Šaru odlikuju izvanredne prirodne lepote i preko 200 vrsta ptica, medju kojima su orao bradan, sivi sup, sivi orao i jarebica. Greben planine Šare i Šara Nacionalni Park je poznat po leptirima izuzetne lepote, kojih ima 147 vrsta, a čitavo područje je prekriveno veličanstvenim kacunom-šafranom /Crocus sativus/, čije prisustvo potvrdjuje besprekornu čistocu netaknute prirode. Postoji mnogo zanimljivih sisara u Nacionalnom Parku Šara, kao sto su vidra, dinarski poljski vuk, Balkanski ris (Lynx lynx balcanicus), divokoza i medved.

Na makedonskoj strani planinskog masiva Šare dominira Titov vrh (2747 m), a na srpskoj strani Bistra (2661 m). Sa više od 100 cirkova, konzerviranim tragovima kretanja leda i njegovog otapanja tipski oblikovanim valovima, očuvanim bedemima džinovskih morena u dolinama, brojnim ledničkim jezerima /27 ledničkih jezera poznatih kao "Šarske oči"/ i raznovrsnim mikro oblicima ledničkog reljefa, Šar-planina predstavlja pravi muzej ledničkog reljefa pod otvorenim nebom. Jedno od najlepsih ledničkih jezera Šar-planine je Ledničko ili Strbačko jezero, nazvano po reci koja ističe iz njega i teče kroz obliznje Strpce. Sudar mediteranskih i kontinentalnih uticaja duž visokog šarskog planinskog bedema uticao je na pojavu različitih mikroklimatskih varijanti. Dok se u podnožju Šar planine, duž dolina Prizrenske Bistrice i Lapenca, oseća topli dah mediterana, na najvišim vrhovima vlada surova periglacijalna klima. Geološka, morfološka i klimatska raznovrsnost Šar-planine, vodom najbogatije balkanske planine, čiji potoci otiču u tri morska sliva, uticala je i na neprocenjivo bogatstvo njenog biljnog i životinjskog sveta /oko 2000 vrsta vaskularne flore i brojni tercijarni relikti i endemorelikti, preko 200 vrsta ptica i 147 vrsta leptira/. Šar-planina je najpoznatija po ovdašnjoj psećoj rasi Šar-planinca, psa ovčara, čuvenog po svojoj hrabrosti, snazi i izdržljivosti. Citavo područje Šar-planine je pokriveno veličanstvenim modro-ljubičastim šafranom/kaćunom, što je obeležje idealno čistog prirodnog okruženja i besprekorno očuvanog područja.Poljoprivreda /stočarstvo/ je najzastupljeniji vid zanimanja kojim se bavi stanovništvo Šar-planine.

Kulturno-istorijsko nasleđe Nacionalnog parka Šar-planina se odlikuje velikim bogatstvom, raznovrsnošću i posebnim značajem za srpski identitet i istoriju. Pored srednjevekovnih utvrđenja, naselja i mostova, posebnu dragocenost predstavljaju 34 srednjevekovne crkve i manastiri, poput isposnice i manastira Sv. Petra Koriškog iz 13 veka ili manastira Sv. Arhangela iz 15. veka, u kanjonu Prizrenske Bistrice nadomak Prizrena - srednjovekovne srpske prestonice u podnožju "carske planine". Visoko vrednovano prirodno i kulturno nasleđe koje baštini Nacionalni park Šara - planina svrstava ovo područje u predloge za međunarodnu zaštitu upućene organizaciji UNESCO (za program Svetske prirodne i kulturne baštine i Čovek i biosfera). Očuvanje ovih vrednosti postaje posebno značajno u vremenu nakon agresije NATO i konflikata na Kosovu, koji su izvor višestrukog rizika, te stoga pojačanog stručnog i naučnog interesovanja jugoslovenskih i stranih eksperata za područje Šar-planine. U okviru projekta Zavoda za zaštitu prirode Srbije i ustanove za zaštitu prirode u Republici Makedoniji, područje Nacionalnog parka Šar planina posmatra se kao budući zajednički Nacionalni park. Granice sadašnjeg Nacionalnog parka Šare u Srbiji se protežu duž opština Štrpce, Gora, Kačanik, Prizren i Suva Reka. Prokletije i Šar-planina su predlozene za Balkanski Mirovni Projekat.


Ski centar Brezovica, poznati zimski turistički centar na severozapadnoj strani planine Šare (opština Štrpce) jedinstven je sportsko rekreativni kompleks na nadmorskoj visini od 900 do 2.500 metara, gde se sneg zadržava i do 280 dana... Ski centar Brezovica je oko 60 km od Prištine i isto toliko od aerodroma u Skoplju, od Soluna 303 km, od Sofije (preko Niša) oko 355 km, a od Beograda 400 km. Svojom izrazito alpskom prirodom i visokoplaniskim ambijentom, neposredna okolina Brezovice podseća na najpoznatije evropske turističke centre. Ski centar Brezovicu smatraju za centar koji ima najbolje, najduže i najviše skijaške staze i terene u Evropi. Brezovicu odlikuju stoletne šume, raskošne livade i beskrajni pašnjaci bogati planinskim cvećem, lekovitim biljem i retkim vrstama divljači. Relativno visoke količine padavina i vododržljive stene uslovljavaju pojavu guste rečne mreže i bogatstvo izvora i površinskih voda. Veliki broj izvora i potočića sa hladnom i bistrom vodom omogucavaju poseban kolorit Brezovice. Povoljni klimatski uslovi predstavljaju idealnu sredinu za zimski, sportski i rekreativni turizam, tako da posetilaca ima tokom cele godine. Prostrane skijaške terene Inex ski centra Brezovica čini sistem od 5 žicara i 5 ski-liftova, koji međusobno povezuju 16 km skijaških staza, prosečne dužine od po 3.000 metara. Na brezovičkim FIS stazama za slalom, veleslalom, spust i "super G" istovremeno se može skijati 50.000 skijaša. Struktura snega je takva da su skijaške staze veoma brze ali i sigurne. Brojna uspešno održana takmičenja državnog i međunarodnog ranga uvrstili su Inex ski centar Brezovica u medjunarodne takmičarske centre. Mnogobrojne sportske ekipe ovde obavljaju i svoje letnje pripreme u idealnim visinskim uslovima, jer se niži delovi odlikuju pravom župskom klimom, sa prijatnom dnevnom toplinom i svežim noćima.

Kamena Gora



Kamenu Goru, zahvaljujući mirisnim proplancima, predivnim četinarskim šumama i obiljem pitkih ledenih izvora smatraju najlepšim selom u Prijepoljskoj opštini i verovatno jednim od najlepših mesta Srbije. Kamena Gora očara posetioca na prvi pogled i ostaje dugo u srcu ... Kamena Gora je uzdignuta između Prijepolja, Pljevalja i Bijelog Polja, na prosečnoj nadmorskoj visini preko 1300 metara, odakle se pruža nezaboravni pogled /od koga staje dah/ na planinske masive Durmitora, Jadovnika, Zlatara, Golije, Zlatibora i dr.

Kamena Gora je poznata po višestoletnom boru - Svetiboru, za koga su vezane mnoge tajne i narodna predanja. Kamena Gora je okružena dubokom četinarskom šumom, sa mnoštvom izvora koji nikada ne presuše, te dugovečnim gorštacima, koji potvrđuju iskonsku životnu filosofiju sa radošću ponuđenu svakom gostu.



Kamena Gora je jedinstveni prirodni rezervat, te je zahvaljujući svojim veličanstvenim specifičnostima, proglašena vazdušnom banjom sredinom prošlog veka. Kamena Gora je udaljena od Prijepolja 20 km asfaltnim putem. Za sportiste, ljubitelje prirode, avanturiste i rekreativce je Kamena Gora pravi raj, jer se ovde nalaze obeležene staze za planinski biciklizam, pešačke staze, vazdušne staze za paraglajdere, izuzetno kvalitetne mogućnosti za uzbudljivo splavarenje Limom, očaravajući vodopadi Sopotnice, pogodnosti za lov i ribolov, očuvani običaji i još mnogo zanimljivosti.

Karađorđevo


Karađorđevo se nalazi u jugozapadnom delu Bačke, 50 km od Novog Sada. Prostire se duž leve obale Dunava i čine ga tri prostrane celine: Bukinski rit, Vranjak i Guvnište.


Po bogatstvu prirode izdvaja se Bukinski rit, koga krase nekadašnje ritske šume uz Dunav. Reljefu ovog prostora osobenost daje mikroreljef sa velikim brojem dubljih i plićih depresija. Ritske šume, autohtonih topola i vrba stanište su i brojnih retkih i ugroženih biljnih vrsta. U žbunastoj vegetaciji izdvaja se panonski subendem crni glog, zatim žuti lokvanj, a u močvarnoj vegetaciji iđirot – vrsta koje se nalazi na Crvenoj listi flore Srbije i zakonski je zaštićena. Bukinski rit utočište je i velikog broja divljači, pre svega jelena i divlje svinje, kao i retkih i ugroženih vrsta sisara: vidre, divlje mačke, kune i ptica močvarica: orla belorepana i crne rode. Ovo područje prirodno je mrestilište brojnih vrsta riba i stanište vodozemaca i gmizavaca.


Prostorne cerline Vranjak i Guvnište, tipično su ravničarsko područje, koje karakteriše blago talasata nizijska površina, sa malim razlikama u nadmorskoj visini. Preostale autohtone šume, koje čine zajednice hrasta lužnjaka i žestilja, kao i poljskog jasena i bresta imaju neprocenjiv ekološki i biogeografski značaj, jer su svojevrstan dokument o istoriji i karakteru vegetacije Vojvodine. Od životinjskih vrsta ovde se mogu naći: jelen lopatar, muflon i američki (virdžinijski) belorepi jelen, dobrog trofejnog kvaliteta.


Zahvaljujući bujnim šumama hrasta, bagrema i vrbe, koje u sebi kriju brojnu visoku i nisku divljač velike trofejne vrednosti, lovište “Karađorđevo” privlači brojne lovce iz zemlje i inostranstva, kojima su na raspolaganju fijakeri, sanke, čamci, terenska vozila i druga oprema. U svojoj lovnoj istoriji ostvarilo je vrhunske trofejne rezultate svetskog prvaka kod muflona sa 242 poena i jazavca sa 24 poena.


Pored lova, gostima se nudi mogućnost izleta do čuvene ergele konja sa muzejom, čije vitrine krase trofeji sa brojnih hipodroma, jahanje konja u prirodi, vožnja fijakerom, obilazak tvrđave Bač i manastira Bođani, piknik u lovačkom centru “Vranjak” i drugi programi. Na obali Dunava i njegovim rukavcima postoji mogućnost sportskog ribolova na šarana, smuđa i soma.


INFO