Moj Sombor

Kada danas pogledamo Sombor, njegove parkove i ulice pune tragova proslih vremena, mozemo li pretpostaviti da je na istom mestu pre nekoliko vekova bilo neplodno, mocvarno zemljiste obraslo trskom i drugim vodenim biljem? Reka Mostonga, svojim siroko razlivenim tokom, delila je to zemljiste na 14 ostrva, a na jednom od njih poceo je da nice i razvija se grad, u pocetku nazvan Coborsentmihalj (Cobor Sveti Mihajlo).

    Pod ovim imenom grad se prvi put pominje u pisanim dokumentima 1391. godine. Bio je u posedu vlastelina Cobora, koji su, plaseci se najezde Turaka, podigli tvrdjavu do 1478. godine. Ipak Turci osvajaju tvrdjavu 1541. godine, a od 1543. mesto beleze imenom Sombor. Po odlasku Turaka, slovensko stanovnistvo napusta grad i nastanjuju se izvan zidina, po salasima, baveci se stocarstvom, dok su Madjari izbegli na sever. Mesto postaje sediste nahije i poprima karakteristike tipicnog turskog naselja (7 dzamija, hamam, turske skole, 200 zanatskih radnji), sa 182 turska i 17 slovenskih domacinstava, koliko ih je bilo 1578. godine.

    Posle poraza kod Beca 1683. godine, slabi turska sila, a u velikim pobedama nad Turcima kod Sente i Slankamena ucestvuje i nekoliko stotina Somboraca, predvodjenih svojim kapetanima. Konacno posle 146 godina, Sombor je 1687. godinee oslobodjen turske vlasti. Od tog vremena, Srbi i Bunjevci imali su vojne kapetane, grad je dobio status "vojnog sanca", a kasnije i naziv "Oppidum militare Sombor".

    Pocetkom XVIII veka, sombor dozivljava znacajan privredni razvoj, a 1717. godine se prvi put pominje kao varos, sa osnovnom namenom da bude vojnicka varos. Godine 1749. za sumu od 150.000 forinti, carica Marija Terezija dodeljuje povelju slobodnog kraljevskog grada.

Pre jedne i po decenije, Milenko Beljanski, novinar, publicista i vrsni poznavalac ljudi ovdasnjih, zapisa:
    "Prvo sto stranci uoce kada dodju u Sombor jesu fijakeri, najamna prevozna sredstva kakvih nema u svim gradovima. moze se reci da Sombor po broju ovih neobicnih vozila drzi primat u srednjoj Evropi. I danas, sa svojih 19 fijakera, Sombor je prvi..."

    Nekad bilo sad se spominjalo. 1990. Sombor je imao jednog fijakeristu! Nekad je svaki Somborac znao gde ce zateci fijakeristu. "Placevi", ili stajalista, nalazili su se na danasnjim parkiralistima za automobile: na ulazu u park ispred Zupanije, ispred Doma JNA, na placu kod "Slobode" izgradjen je 1910. godine za 27 fijakera. Toliko je tada i bodjosa zasadjeno "da svaki covek i konj imaju hlad nad sobom". Fijakeristi su dezurali po "bandama", svih 24 sata u danu. Nije se moglo dogoditi da dolazak voza ne bude docekan fijakerom ili da na placu nema dezurnog fijakeriste u kasne, ili rane jutarnje sate.

Izmedju dva rata u Somboru je bilo 70 fijakera, a sve do sredine 70-tih godina "ficu" je somborskim sokacima teralo pedesetak fijakera. Stizali su oni da usluze brojne trgovce, zanatlije, sluzbenike, gospodu, piljarice, vesela drustva, ali i da priteknu u pomoc porodiljama koje je trebalo do lekara ili bolnice prevesti.

    Proizvodnja somborskog sira plod je dugogodisnjeg iskustva, povoljnih klimatskih usliva i kvaliteta pasnjaka - napisao je o ovom poznatom specijalitetu somborski apotekar i istoricar Djordje Antic. Tajnu pripremanja somborskog sira majka nije prenosila na kcer, jer, "kcer ce se udati i tajnu odneti iz svog doma". Recept je svekrva na snaju prenosila. Bilo je to, naravno, mnogo decenija ranije. Tajni vise nema kao onda kad su somborski trgovci sir nosili na pijace svih vecih gradova tadasnje Austro-Ugarske.

    Somborski sir priprema se od ovcijeg mleka i danas ga proizvode zene sa somborskih salasa. Dosao je, medjutim, i do pogona "Somboleda" koji njegov imidz danas cuva na jugoslovenskim prostorima.


izvor:vojvodinacafe.rs

Geografski položaj





Sombor i njegov atar su na dnu basena nekadašnjeg Panonskog mora, omeđeni na karti Evrope sa 16° 31' i 17° 06' 30" istočne geografske dužine i 46° 34' 15" i 46° 03' 20" severne geografske širine. Sa istoka atar mu počinje Telečkom visijom, zapadne strane mu zapljuskuju vode Dunava, deleći ga od Hrvatske, na severu se graniči sa Mađarskom, a na jugu je otvoren prema unutrašnjosti Srbije. Sombor je lako uočljiv, jer je prosečna visina njegovog atara samo 90 m.

Na 1178 km² sa gradom se smestilo i 16 salaških naselja, posebna osobenost ovoga kraja, i još 15 sela: Aleksa Šantić, Bački Breg, Bački Monoštor, Bezdan, Čonoplja, Doroslovo, Gakovo, Kljajićevo, Kolut, Rastina, Riđica, Stanišić, Stapar, Svetozar Miletić i Telečka.

175 km jugoistočno od Sombora nalazi se Beograd, 220 km severno je Budimpešta, a da biste stigli do Beča, treba da putujete 400 km prema severozapadu.

izvor:soinfo

---

Stanovništvo



Po poslednjem popisu iz 2002. godine u Somboru živi 51.471, odnosno 97.263 stanovnika

uključujući okolna sela. Prvi zvanični popis stanovništva urađen je 1787. godine. Tada je gradsko naselje Sombor brojalo 13.360 stanovnika, dok je u opštini živelo 37 hiljada stanovnika. Na osnovu 18 raspoloživih popisa stanovništva po naseljima, koji obuhvataju period od preko 200 godina, od 1787. pa do 2002. godine, vidljivo je da se broj stanovnika u opštini Sombor postojano povećavao sve do 1981. godine, kada je dostigao skoro sto hiljada.

Sombor je 1745. godine, kada je carica Marija izdala naredbu o ukidanju somborskog graničarskog šanca, imao svega 3.000 stanovnika. Međutim, jedan od prelomnih trenutaka u razvoju grada je 1749. godina, kada Sombor dobija status slobodnog kraljevskog grada. Za samo 40 godina, od 1745. do 1785. godine, broj stanovnika Sombora je porastao za više od 4,5 puta, a 1818. godine je već bilo gotovo 6,5 puta više Somboraca nego 1745. godine. Demografski napredak je bio praćen procesom ubrzane urbanizacije.

Porast broja stanovnika nastavlja se i posle popisa iz 1869. godine, samo u mnogo sporijem tempu. Za 51 godinu, od 1869. do 1910. godine, broj stanovnika se uvećao za 19,5%. Navedena demografska kretanja su refleksija prilika koje su vladale u tadašnjem Somboru. To je period u kome dolazi do snažnog razvoja privrede, komunalne izgradnje, razvoja drumske i železničke mreže, otvaranja škola i drugih kulturnih ustanova.Godine 1981. bilo je čak 44% više Somboraca u odnosu na popis iz 1953. godine. Ovakav porast je posledica osnivanja velikog broja privrednih preduzeća, koja su upošljavala veliki broj radnika. Tako je došlo do intenzivnog doseljavanja stanovništva, u najvećoj meri iz okolnih sela.

Srednja starost stanovništva Sombora je 37,5 godina, što je neznatno manje od vojvođanskog proseka. Prema popisu stanovnika 2002. godine, u Somboru je bilo 25.999 aktivnih lica.

Stanovnici Sombora su pripadnici tridesetak različitih etničkih grupacija.

U etničkoj strukturi dominiraju Srbi, čiji udeo u ukupnom broju stanovnika iznosi 61,5%. Posle Srba, najbrojniji su Mađari sa 12,7%, pa Jugosloveni 5,2%, Bunjevci 2,8%, Crnogorci 0,95%…U Somboru je prema podacima popisa iz 2002. godine, bilo 18.025 domaćinstava. Najzastupljenija su domaćinstva sa dva, tri i četiri člana, dok je prosečan broj članova domaćinstava 2,84. Ženski pol čini 52% stanovništva.

izvor:soinfo

Istorija



Prvo pominjanje:
U 14. veku na vlastelinskom imanju razgranate ugarske porodice Cobor počela ubrzanije da se razvija naseobina, nastala još pre njihovog dolaska, o kojoj dokumenti iz 1360. kazuju da je u vlasništvu vlastelina sa imenom Cobor Sent-Mihalj. Stanovnici te naseobine će se kasnije, kada je naseobina ojačala, predstavljati kao Cobori od Cobor Sent-Mihalja.

Pod Turcima: Opasnost od Turaka će ubrzati odluku koja je od ranije sazrevala o potrebi podizanja stambenog utvrđenja i Cobori ga podižu 1478. godine. Ono im uzdiže ionako veliki ugled koji uživahu, ali kada tome vreme dođe neće odoleti turskoj ordiji. 29. Avgusta 1526. turci do nogu potukoše ugarsku vojsku i širom otvoriše vrata za nova osvajanja. Iako Cobor Sent-Mihalj od Mohačkog polja deli svega 50-ak kilometara, on će u turske ruke pasti tek nakon 15 godina, 1541. kada će ga Turskoj carevini priključiti Pertev-paša.

U njemu će Turci i, povremeno, njihovi saveznici Tatari ostati punih 146 godina, kada ga bezglavo bežeći ispred austrijskih regimenti generala Veteranija, bez otpora napustiše 12. septembra 1687. godine.

Dve godine po dolasku Turaka, 1543. u njihovim defterima prvi put se navodi ime Sombor za naseobinu koju osvojiše i to ime se održalo do današnjih dana. U okviru Segedinskog sandžakata Sombor je od 1554. nahijsko sedište, kojem pripada 46 naselja, a on sam je vojni upravni, sudski, privredni i verski centar za širu okolinu.

U Somboru je stacioniran stalni garnizon od 50 vojnika; konjanika, pešadinaca i artiljeraca. Među artiljercima su i trojica srpskog imena Radić, Mihail, Vuk i Radovan Radosak. Tu su još po dve medrese za učenike i tekije za derviše, šest osnovnih škola, dva hana za putnike namernike i „jedan hamam koji osvežava dušu”.

Dakle Sombor je pod Turcima ugledna i bogata palanka, mesto uživanja osvajača i teškog života raje, čijoj patnji su svojoj okrutnošću doprinosili i turski saveznici Tatari.

Posle veka i po patnje, žitelji Sombora 12. septembra 1687. godine sa velikom radošću i oduševljenom dobrodošlicom dočekaše austrijske regimente kao oslobodioce.

Ubrzo će ovde doći do naseljavanja u talasima: najpre, 1687. pod vođstvom Dominika Duje Markovića i Jure Vidakovića dođe 5.000 Bunjevaca, „Rascijana katoličke vere”, kako ih je krstio dvor, a uskoro, 1690. godine dođoše Srbi predvođeni Arsenijem III Čarnojevićem. Sombor već tada postaje graničarski grad, sa svojim kapetanima na čelu, od kojih će prvi među njima, Dujo Marković predvodeći 200 konjanika i 600 pešadinaca iz Sombora, smrtno stradati u boju kod Slankamena 1691. Somborci će imati zapaženu ulogu u Bici kod Sente 11. septembra 1697. u kojoj će njih 500 predvoditi kapetan Jajić. Svojom hrabrošću i srčanošću doprineće trijumfu austrijskog nad turskim oružjem i velikoj slavi princa Eugena Savojskog. Ovi bojevi će somborske militare i njihovu varoš izneti na dobar glas, te Sombor postaje središte sreza u Bačkoj županiji u kojem je 1699. popisano 14 naselja.

Austrijsko doba:
Odmah po ustanovljenju vojnih šančeva, utvrđenih mesta Austrije na granici sa Turskom, Sombor dobija nov status i 1702. postaje oppidum fossatum u sastavu Potisko-pomoriške vojne krajine, a njegovi žitelji u velikoj većini se opredeliše za vojnički poziv. Godine 1717. Sombor se uzdiže u oppidum militare, a prvi kapetan vojničke varoši postaće grof Jovan Branković. Te godine u Somboru će biti otvorena i prva Veroispovedna pravoslavna osnovna škola, a pet godina kasnije i Rimokatolička osnovna skola (1722). Težak život Somborskih militara, prepun opasnosti, Austrijska carevina će ublažavati darivanjem zemljišnih potpisa i neplaćanjem poreza na prihode sa njih. Pošto neposredna opasnost od Osmanlija minu, sve te privilegije somborskih militara dođoše u pitanje. Naime, tada otpoče veliki pritisak županijskih vlasti i ugarske aristokratije da budu ukinute vojničke varoši i privilegije njihovih žitelja, da oni budu pretvoreni u paoriju ili da se isele u druge gradove, bliže doticaju s Turcima. Dvor nije bio sklon ovim promenama, ali pritisci behu veliki. Konačno, nevoljno, carica Marija Terezija, 1741. godine potpisuje XVIII zakonski član, kojim se vojničke varoši potčinjavaju pod županijsku nadležnost, a odred militara, „carskih sinova”, kako ih nazivahu zbog privilegija koje zaslužiše braneći carevinu, rasformirala se. Međutim, Somborci se neće prepustiti sudbini. Svesni šta gube i u koji položaj dolaze, somborski militari 244 domaćina i 3 varoška eskuta „zakleta službenika”: Veselin Vlaškalić, Radivoj Konjović i Nikola Kulić, dve trećine Srba i jedna trećina Bunjevaca, okupljaju se 18. novembra 1745. na trgu ispred velike pravoslavne Svetogeorgijske crkve na dogovor, sa kojeg se razilaze čvrsto rešeni da istraju u očuvanju svog privilegovanog statusa: krenuće u dugu neizvesnu borbu za elibertaciju svoje varoši. Za vođenje pregovora izabraće svoje deputivce Stefana Radojevića, Atanasija Stojšića i Nikolu Parčetića. Kasnije će od njih za Beč poći samo Atanasije Stojšić, dok će drugu dvojicu zameniti Martin Parčetić i Mihajlo Bokerović, koji će se, iako somborski militari već 60 godina verno služe interesima dvora, suočiti sa brojnim teškoćama u nastojanjima da grad sa okolinom ne potpadne pod upravu županijskih vlasti. U tome će i uspeti nakon istrajne borbe i uz veliku cenu: 150.000 rajnskih forinti u zlatu je uplaćeno u carske trezore, što je sa pratećim taksama i prispelim kamatama teško opteretilo dugovima grad, koji će otplatiti tek 1766.



Slobodan grad:
Nakon što je uplata izvršena, a pravoslavni i rimokatolici 1. jula 1748. između sebe ugovorili način biranja sudija, tzv. ALTERNATIVU, carica Marija Terezija je 17. februara 1749. godine potpisala povelju kojom se Sombor uzdiže u rang Slobodnih i kraljevskih gradova. Povelja će na svečan način biti Somborcima predata 24. aprila 1749. godine, kada su izvršeni i prvi izbori za organe varoške uprave. Veliki podsticaj za napredak Sombor je dobio 1786. godine kada postaje stalno sedište velike Bačko-bodroške županije. Županije su još od 11. veka bile verske i upravno-administrativne teritorijalne jedinice ugarske vlasti.

Bačko-bodroška županija, kao druga po veličini u Ugarskoj zahvataće ceo prostor između Dunava i Tise, na severu granica joj je išla ispod Kaluče, a u njenom sastavu su uz ostale varoši bili i Subotica i Novi Sad.

- „Naš grad se uvek razlikovao od drugih i odlikovala ga je miroljubivost i dobri građani. Sve što je kod nas urađeno, svojstveno je i sve što se važno desilo, postignuto je mirnim putem” – Petar Konjović (22.05.1848)

Zasnivanje stalnog sedišta Bačko-bodroške županije u Somboru dovešće do povećanja činovničkog staleža, koji je već brojan i ugledan još od ustanovljenja Magistrata somborskog. Upravo tada zbio se događaj istorijske važnosti koji je iz temelja uzdrmao do tada stabilnu Austrijsku carevinu, pa i čitavu Evropu. Reč je o revolucionarnim zbivanjima 1848/49. godine, koja su započela 13. marta podizanjem barikada u Beču, da bi se dva dana kasnije prenela i u Peštu. Glas o nemirima dospeo je i u Sombor 20. marta 1848. u trenutku kada je zasedala županijska skupština. Vest nije ostavila dubljeg traga na život Sombora koji je uglavnom tekao u svojim tokovima, te je i redovna restauracija Magistrata održana 22. maja. Za sve vreme trajanja revolucije, prelaska grada iz jednih u druge ruke, za razliku od brojnih vojvođanskih mesta, Sombor nije postradao. Na grad su ispaljena svega tri topovska đuleta koja ne pričinivši nikakvo oštećenje i danas vidljivo stoje na zgradi Staparski put br. 6. Napredak Sombora će potrajati do razmeđa prošlog i XX veka kada, bez obzira što 1905. grad dobija i električnu struju, ubrzano se elektrificirajući, počinju da se javljaju prvi znaci stagnacije, koja će se umnožiti nakon Prvog svetskog rata i kulminirati podelom Kraljevine Jugoslavije na banovine, kada se ukidaju županije, a Sombor ulazi u sastav Dunavske banovine.

Centar banovine se seli u Novi Sad, a time i sve značajnije upravne, sudske i županijske ustanove. Sombor, koji je oduvek građen da bude centar, odjednom se našao u nepovoljnom zaleđu, van magistralnih pravaca, sa nikad jakom privredom, čije bogato kulturno nasleđe ostade kao odblesak negdanje slavne prošlosti i preveliko opterećenje za smanjene materijalne mogućnosti. Sve to dovodi do povećanja nezaposlenosti i nemogućnosti da se održi visok nivo kulturnog, prosvetnog i ostalog neprivrednog nasleđa.

Ratno doba:
Bilo je podne 12. aprila 1941. godine kada su hortijevci bez otpora umarširali u Sombor. Kako se takav razvoj događaja nije uklapao u nastojanja mađarske Vrhovne komande da stvori sliku o „heroizmu” i „teškim” borbama nakon kojih je mađarska soldateska osvojila ove krajeve, gradom je prostrujala izmišljena vest da su u njemu viđeni „četnici”, što je bio povod za odmazdu. Do nje će doći sutradan kada je otvorena vatra po gradskim ulicama, a veći broj je i streljan, te je samo do 16. Aprila pobijeno 85 nedužnih Somboraca.

Ubrzo će uslediti progon svih Srba dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata u logore širom Mađarske. Najviše će postradati sela Aleksa Šantić i Rastina, čiji će sav živalj biti pokrenut sa svojih ognjišta, ponajviše u Sarvar i Barc. Progon Jevreja u nemačke koncentracione logore će u najvećoj meri uslediti pred kraj rata. U njima će zauvek ostati 964 Somborca jevrejske narodnosti. Sombor sa okolinom će svoju slobodu platiti sa 1.195 žrtava. Sloboda je na somborske ulice došla 21. oktobra 1944. godine.

Početak:
Tih posleratnih godina povećan je broj žitelja grada, a umnogome je izmenjena i njegova etnička struktura. Kraj rata Sombor je dočekao sa 25.950 stanovnika, dok je već 1948. godine u Somboru živelo 33.613 ljudi, u mnogome kolonisti iz Like, Dalmacije, Korduna, Banije… U gradu danas obitava 51.000 žitelja u uslovima primerenim vremenu, sa savremenim komunalijama i neophodnom infrastrukturom, čija je industrija izmeštena u posebnu zonu, dovoljno udaljenu od grada. Sombor je danas moderan grad koji je očuvao patinu i šarm prošlosti; zelena oaza bođoša na njegovim sokacima i vencima zadržala je nasleđeni hladoviti perivoj kojim i danas promiče fijaker, čuvajući legendu o Somboru, Ravangradu i Zelengradu, kao o mitskom staništu čija je lepota pesmom ispričana, kao preporuka, a ponajviše kao dobrodošlica:



Podaci korišćeni iz knjige „Sombor - Ilustrovana hronika”, Milana Vojnovića



izvor:soinfo

nema toga ko nije čuo za zelenu oazu u Vojvodini i Srbiji...istorija Sombora je dostupna svima i nema potrebe da pastujem ovde neke podatke,jedino što "moram" izneti jedan podatak koji mi još uvek zvuči neverovatnim je da

Citat :

Polovinom 19. veka Sombor je imao 23.000 stanovnika i populaciono je bio veći od tadašnjeg Beograda ili Zagreba

.

.